Helena Szafran

Biografia

(ur. 21 października 1888 r. w Poznaniu, zm. 17 lutego 1969 r. w Poznaniu), botaniczka, pedagożka, działaczka społeczna. Od roku 1895 uczyła się w pruskiej żeńskiej szkole średniej w Poznaniu. Po jej ukończeniu 23 III 1904, pracowała w warsztacie cholewniczym ojca i działała w Związku Towarzystw Młodzieży Kupieckiej. W lipcu 1907 rozpoczęła w Poznaniu pracę w niemieckiej firmie handlowej «M. Lohmeyer» kolejno jako elewka, korespondentka, księgowa i kierowniczka działu. Wstąpiła wówczas do Związku Kobiet Pracujących i była członkiem jego Zarządu (1913–17). Od r. 1913 działała również w skautingu jako instruktorka oświatowa w drużynie im. Królowej Jadwigi w poznańskiej dzielnicy Jeżyce; uczyła tam młodzież języka polskiego, literatury i historii. Od października 1916 r. do 31 XII 1918 r. pracowała jako kierowniczka Kasy Chorych w poznańskiej fabryce maszyn rolniczych «Spółka Akcyjna Hipolit Cegielski» na Głównej. W r. 1918 uczestniczyła w kursach uniwersyteckich Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, a od grudnia t.r. była słuchaczką półrocznego kursu nauczycielskiego organizowanego w Poznaniu na Śródce przez Prowincjonalne Kolegium Szkolne i 28 VI 1919 r. uzyskała dyplom nauczyciela. Od sierpnia t.r. pracowała w Poznaniu na Śródce w Szkole Ludowej nr 3 im. św. Małgorzaty; przy placówce tej założyła i prowadziła X Żeńską Drużynę Harcerską im. Urszuli Kochanowskiej. Była członkiem Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego współtworzącego w r. 1920 Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych, działała też w Związku Nauczycieli Abstynentów. 10 II 1922 r. zdała eksternistycznie egzamin dojrzałości w Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu i w październiku t.r. rozpoczęła studia biologiczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Poznańskiego. Od 1 VII 1924 r. pracowała jako nauczycielka w Szkole Wydziałowej nr 2 przy ul. Działyńskich, a popołudniami uczyła w Prywatnym Żeńskim Seminarium Nauczycielskim im. Juliusza Słowackiego. W czerwcu 1926 roku ukończyła studia i opublikowała pierwszą pracę naukową, przygotowany pod kierunkiem Adama Wodziczki artykuł, Łąki nad ujściem Piaśnicy. Stała się ona podstawą projektu utworzenia tam florystycznego rezerwatu przyrody dla ochrony słonorośli. 12 X 1927 r. otrzymała dyplom nauczyciela szkół średnich z zakresu biologii i filozofii. Od t.r. należała do Towarzystwa Miłośników M. Poznania, od roku 1929 do Ligi Ochrony Przyrody. Przewodniczyła sekcji szkół wydziałowych IV Ogólnopolskiego Zjazdu Nauczycieli Geografii w Poznaniu (19–21 V 1929 r.). We wrześniu 1929 roku została kierowniczką żeńskiej Szkoły Wydziałowej nr 6 przy ul. Różanej; opracowała tam regulamin i przepisy pt. Uczennica szkoły wydziałowej. Była instruktorką w Wielkopolskiej Chorągwi Harcerek. 24 XI 1932 r. doktoryzowała się na Uniwersytecie Poznańskim, na podstawie napisanej pod kierunkiem Wodziczki, dysertacji Przyczynki do historii badań flory Księstwa Poznańskiego oraz zestawienie roślin naczyniowych Wielkopolski. W latach 1935–7 była przewodniczącą Zrzeszenia Opiekunów Kół Miłośników Przyrody. W r. szk. 1936/7 była instruktorką nauczania przyrody i geografii przy szkołach powszechnych na obszarze województw poznańskiego i pomorskiego. W sierpniu 1937 roku została S. mianowana dyrektorką Państwowego Liceum Pedagogicznego Żeńskiego w Inowrocławiu i delegatem Okręgowego Komitetu Ochrony Przyrody w Poznaniu na powiat inowrocławski. Od września t.r. pełniła funkcję redaktora naczelnego nowo powołanego przez Państwowa Radę Ochrony Przyrody miesięcznika dla młodzieży szkolnej „Młody Przyrodnik”. Z powodu nadmiaru pracy pedagogicznej ustąpiła z tego stanowiska w październiku 1938 roku, ale pozostała w zespole redakcyjnym i zamieszczała w piśmie artykuły. Po wkroczeniu Niemców do Inowrocławia we wrześniu 1939, zagrożona aresztowaniem, przeniosła się 5 XI t.r. do siostry Zdzisławy do Lubonia pod Poznaniem; uczestniczyła tam w tajnym nauczaniu. Po wyzwoleniu Inowrocławia, wróciła 25 II 1945 na stanowisko przełożonej Liceum i wznowiła działalność szkoły, uruchamiając dodatkowo kursy nauczycielskie dla dorosłych i pracujących. Ukrywała na terenie szkoły uczniów poszukiwanych przez Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Wskutek nacisków polityczno-ideologicznych wzięła w r. 1947 roczny urlop bezpłatny i przeniosła się do Poznania. 1 IX 1947 została adiunktem w Katedrze Systematyki i Geografii Roślin na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UP. Po roku przeniosła się na równorzędne stanowisko do Zakładu Ochrony Przyrody i Uprawy Krajobrazu. Oprócz pracy dydaktycznej inwentaryzowała zabytki przyrody i badała rezerwaty przyrody w Wielkopolsce i Ziemi Lubuskiej. Po śmierci Wodziczki kierowała od r. 1948 Seminarium Biocenotyki i Ochrony Przyrody; wykładała wówczas ochronę przyrody i botanikę ogólną. W l. 1949–56 była prezesem, potem członkiem Prezydium Zarządu Okręgowego Ligi Ochrony Przyrody w Poznaniu, a w l. 1949–58 sekretarzem Tow. Miłośników M. Poznania. Dodatkowo w r. szk. 1950/1 uczyła biologii w III Państw. Liceum Ogólnokształcącym dla Pracujących. Publikowała artykuły o ochronie przyrody w Polsce, m.in. w dwumiesięczniku „Chrońmy przyrodę ojczystą”. Od 26 VI 1951 do 31 X 1954 była także pracownikiem naukowym w poznańskim Ogrodzie Botanicznym. W r. 1952 została zastępcą przewodniczącego Woj. Komitetu Ochrony Przyrody. Po przejęciu 1 IX 1954 uniwersyteckiego Zakładu Ochrony Przyrody przez PAN jako oddz. poznańskiego Zakładu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, pozostała w nim adiunktem. Od r. 1955 była członkiem Państw. Rady Ochrony Przyrody. W l. 1956–7 współpracowała z miesięcznikiem „Zdrowie i Trzeźwość”, wydawanym w Poznaniu przez Tow. do Walki z Alkoholizmem «Trzeźwość». Od r. 1957 należała do Rady Naukowej Wielkopolskiego Parku Narodowego; w l. 1960–8 była jej przewodniczącą. W l. 1957–63 pełniła funkcję sekretarza redakcji wydawanego w Poznaniu kwartalnika „Przyroda Polski Zachodniej”. Dn. 30 IX 1960 przeszła na emeryturę, ale nadal prowadziła na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UAM wykłady zlecone z ochrony przyrody. 19 V 1961 habilitowała się na Wydz. Biologii i Nauk o Ziemi UAM na podstawie pracy Poznań i okolica. W l. 1965–9 przewodniczyła komisji ochrony roślin Państw. Rady Ochrony Przyrody, przygotowującej listę roślin chronionych. Od r. 1968 była członkiem honorowym Ligi Ochrony Przyrody. Należała do komisji biologicznej Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk, Polskiego Tow. Botanicznego i PTTK. Była odznaczona m.in. Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości (1929), Medalem Brązowym za Długoletnią Służbę Państwową (1938), Złotym Krzyżem Zasługi (1956) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1967). Nie założyła rodziny.

Ciekawostki/Cytaty

Członkini Obywatelskiego Koła Przyjaciół Harcerzy w Poznaniu (od 1919 r.) Jej imieniem nazwano w r. 1973 jedną z ulic Poznania.